Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΚΕΙ ΠΟΥ Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΑΠΟ ΣΤΥΓΝΟΥΣ ΛΟΓΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΚΡΙΣΤΗ ΧΑΡΑΚΗ

Η οικονομική κρίση
(εκεί που η κοινωνιολογία γράφεται από στυγνούς λογιστές)

Κρίστη Χαράκη

«για μια Ευρώπη των Ανθρώπων»
ΦΩΝΗ ΑΓΑΝΑΚΤΙΣΜΕΝΩΝ ΙΣΠΑΝΩΝ (1)

«Κυρίες και κύριοι,
Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας
μπροστά στην ίδρυσή της; (2)

Η έννοια της κοινωνίας, από την εποχή του Αριστοτέλη, ήταν σχεδόν ταυτόσημη με την έννοια του κοινωνικού συστήματος (3). Το αριστοτελικό περικλειόμενο σύστημα οδήγησε στην προσέγγιση της πολιτικής κοινωνίας (societas civilis), κάτι που οριοθετούσε τον τρόπο ζωής μιας πόλης-κράτους, και ως γενική έννοια επιβίωσε με εξελεγκτική τυπολογική σύνθεση στην ευρωπαϊκή παράδοση μέχρι περίπου το 1800. Ενώ, το μοντέλο της Αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας είναι κατασκευασμένο με όρους-κλειδιά: άμεση δημοκρατία, εμπλοκή του πολίτη στα πολιτικά δρώμενα, ισηγορία, διάλογος, σεβασμός της αρχής της πλειοψηφίας αλλά και το «εύθυνα» επί των δρώμενων, στη societas civilis συνίσταται το πολιτικό φαινόμενο ως ένα κοινωνικό φαινόμενο, όχι από την ιδιαίτερη ουσιαστική φύση του, αλλά από την ειδική του διάσταση.

Στο σύγχρονο κράτος της βιομηχανικής οικονομίας, η κυριαρχική θέση σε μια κοινωνία μετακινήθηκε από τα «πολιτικά» στα «κομματικά», και ο «πολιτισμός» στην «οικονομία». Σε κάθε κοινωνικό φαινόμενο υπάρχει κομματική δυνητικότητα, με οικονομικές προεκτάσεις ή αντίκτυπους, και το κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο μιας χώρας – έστω της Κύπρου – εξετάζεται ως ένα οικονομικό σύστημα, μέσα στις συμπεριφορές ενός μεγαλύτερου υπερ-συστήματος στο οποίο ανήκει.

Με καθαρά οικονομικά κριτήρια, μια οικονομική κρίση αντιμετωπίζεται λογιστικά, με ψυχρούς αριθμούς από τους διάφορους οίκους αξιολόγησης (4). Η διαδικασία αξιολόγησης μιας χώρας, δίνει βαρύτητα στην πιστοληπτική ικανότητά της (5). Είναι φανερό ότι τα πραξεολογικά συστήματα ελέγχου των δανειστών δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διασφάλιση της επιστροφής του δανείου και του αντίστοιχου κόστους του σε συνθήκες μικρότερου ρίσκου, ενώ τα συστήματα δανειζόμενων ενδιαφέρονται να πληροφορηθούν για σενάρια που βοηθούν την προσαρμογή των εσωτερικών τους διαδικασιών και δραστηριοτήτων στη βάση των προτύπων της πιστοληπτικής τους ικανότητας.

Έτσι, με οικονομικά κριτήρια, οι κοινωνίες αξιολογούνται ως οικονομίες ανάλογα (α) με μια «κινούμενη» πιστοληπτική ικανότητα που διαθέτουν, και (β) με το τεκμήριο του προγραμματισμού τους. Με κριτήρια, όμως, ενός βαθύτερου στοχασμού, που δίνει βαρύτητα στην αξία του ανθρώπου αλλά και ενός επιστημολογικού προβληματισμού, που εισάγει την ‘τοπολογία των ανοικτών συνόλων’ στις κοινωνικές συμπεριφορές, μια οικονομική κρίση δεν περιορίζεται μόνο σε μεταβλητές οικονομικών κριτηρίων αλλά επεκτείνεται και σε κάποιες μεταβλητές με λανθάνουσες αλλά θεμελιακές πολιτικές, ψυχο-κοινωνικές και κοινωνικές λειτουργικές παραμέτρους. Με βάση αυτή τη θεώρηση, η ηθική και πνευματική κατάπτωση του σύγχρονου ανθρώπου οδηγεί σε κατάπτωση της σύγχρονης κοινωνίας, που καταναλώνει «αγαθά» – με παραπλανητικά μηνύματα (πολιτικά και οικονομικά) που βομβαρδίζουν το κοινωνικό σύνολο – τα οποία υποβαθμίζουν τις αξίες, εκείνα δηλαδή που «επισκευάζονται» για να δίνουν προνομιακή κατεύθυνση στις απαξίες.

Χαρακτηριστικά, η κρίση του 21ου αιώνα άρχισε με κρίσεις πνεύματος και υποβάθμισης αξιών• η πνευματική πτώχευση του ανθρώπου και του κοινωνικού του σχηματισμού a priori – a posteriori οδήγησε το κοινωνικό σύμπλεγμα σε ηθική, ψυχική, κοινωνική και οικονομική πτώχευση. Έτσι, η οικονομική κρίση δε συλλαμβάνεται απλώς ως κρίση του οικονομικού συστήματος, αλλά ως μια ευρύτερα λειτουργική κρίση σε διανυσματικούς χώρους αλυσιδωτών αλληλεπιδράσεων των κοινωνικών και ψυχικών συστημάτων, που επηρεάζουν το όλο κοινωνικό σύμπλεγμα.

Η υποβάθμιση πραξεολογικών συστημάτων ελέγχου διαδικασιών, σε σχέση με την πτώχευση του ανθρώπινου πνεύματος και την ψυχο-πνευματική εξαθλίωση του ανθρώπου και των συστημάτων λήψης αποφάσεων, όταν μετατίθεται σε οικονομικά μεγέθη και κριτήρια κλειστών επιλογών και περιορισμού διαλεκτικής δυνατότητας της σκέψης οδηγεί στη λεγόμενη οικονομική κρίση. Στο βάθος της, όμως, είναι πνευματική κρίση αξιών. Με την κίνηση του απαξιακού χρόνου [εξέλιξης απαξιών] απομακρύνεται συνεχώς η αυτόνομη τάξη από μια κοινωνία, αλλά και ο ορθολογισμός εφαρμογής της αξιακής δυναμικής στα κοινωνικά και ψυχικά συστήματα. Η σχέση της λεγόμενης οικονομικής κρίσης με ένα βαθύτερο χαοτικό πεδίο κινούμενων απαξιών οδηγεί σε διαδικασίες μη ορθολογικών επιλογών, κάτι που περιορίζει το ενδεχόμενο μιας ευκαιρίας ανάκαμψης των πραξεολογικών συστημάτων ελέγχου με ανοικτό το ανθρώπινο πνεύμα.

Καταληκτικά, μια κρίση οικονομιών μετατοπίζει το κέντρο βάρους σε μια κρίση αξιών και, αντιστρόφως, μια κρίση αξιών μεταθέτει το κέντρο βάρους σε μια κρίση οικονομιών. Η μαζική ψυχο-κοινωνική απόγνωση και η οικονομική εξαθλίωση αναπτύσσουν μια δυναμική στρεβλωτικών συμπεριφορών και «αντιστροφής κοινωνικών λειτουργιών», ένα, δηλαδή δυσλειτουργικό σύστημα – «παρακλάδι» εντροπίας των ψυχικών και κοινωνικών συστημάτων. Οι χαοτικές συμπεριφορές καταδεικνύουν μια πραγματική κοινωνία υπό κατάπτωση σε ασύμπτωτη σχέση με το περιβαλλοντικό αξιακό γίγνεσθαι.

Για τη σαφέστερη κατανόηση της πολυδιάστατης συμπεριφοράς αλληλεπιδράσεων των συστημάτων σε καταστάσεις κρίσεων, η κατασκευή ενός «τοπολογικού συμπλέγματος» G δείχνει τις εξελικτικές αναδράσεις των μεταβλητών, στη βάση μιας λογικής ακολουθίας των οικονομικών συμπεριφορών, σε σχέση με την αξιολόγηση (τα όρια) που δίνουν οι διάφοροι οίκοι αξιολογήσεων. Η σύγκλιση των συμπεριφορικών ακολουθιών είναι a priori δυναμική, πολύπλοκη και συνεχής, και δεν περιορίζεται μόνο σε οικονομικά κριτήρια, αλλά επεκτείνεται και στην παραγοντική μελέτη των αναδραστικών συμπεριφορών, όχι μόνο των διαφόρων οικονομιών, αλλά και των πολιτικών, κοινωνικών και ψυχο-κοινωνικών συστημάτων. Κατά ακολουθία, ένα συντεταγμένο τοπολογικό ανθρώπινο σύμπλεγμα G ως παραγοντική τοπολογία (G, +) αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα ενός υποδοχέα αλληλεπιδράσεων με συσχετισμούς από τις σχέσεις προόδου (σύμπλεγμα G1 εν G) και από τις σχέσεις πτώχευσης (σύμπλεγμα G2 εν G) μιας κοινωνίας. Κυρίως, όμως, είναι μια θεωρία «τρόπου», «τροπολογία» από το G1 (πρόοδος κοινωνίας Α) εν G2 (πτώχευση κοινωνίας Β), και αντιστρόφως, που πραγματικά εκφράζει την πολυπλοκότητα της κρίσης του καπιταλιστικού διεθνοποιημένου ευρωπαϊκού συστήματος των δύο ταχυτήτων.

Στη βάση της παραπάνω ρασιοναλιστικής προσέγγισης των οίκων αξιολόγησης, οι κοινωνίες μεγάλης πιστοληπτικής ικανότητας διαθέτουν per se ενισχυμένες τάσεις ευέλικτης οικονομικής ανάπτυξης, που οδηγούν την πολιτεία στον χώρο και στον χρόνο με τάσεις αυτοπραγμάτωσης προς «κοινωνική ευταξία» και «οικονομική ευρωστία» (6). Από την άλλη, κοινωνίες μικρής πιστοληπτικής ικανότητας παρουσιάζουν αδυναμία ανάπτυξης, με πτωχευτικές οικονομικές τάσεις, οι οποίες προκαλούν λειτουργική αποδυνάμωση και ψυχο-κοινωνική επιδείνωση των ποικίλων κοινωνικών υποσυστημάτων, με «τάσεις προς εντροπία», κάτι που μπορεί να δει κανείς ως ψυχο-κοινωνική και οικονομική χαοτική αταξία, που μετατρέπει το πολιτειακό σύστημα οικονομικά και πολιτικά ελεγχόμενο, και ανοικτό για εκμετάλλευση στις εύρωστες δανειοδοτικές κοινωνίες.

Το διάγραμμα 1, δείχνει τις «τοπολογικές συντεταγμένες» των σχέσεων οικονομικών και ψυχο-κοινωνικών συμπεριφορών, που προκύπτουν από μια σχέση ακολουθιών, στη βάση των ορίων αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας, και του κόστους δανεισμού μιας κοινωνίας στη διάσταση του χρόνου.

Διάγραμμα 1.- Δυναμικό τοπολογικό σύμπλεγμα της αναδραστικής εξέλιξης στη συμπεριφορά δανειστών↔δανειζόμενων σε περίοδο οικονομικής κρίσης

Με το ανθρώπινο σύμπλεγμα (G1 εν G) αποδίδονται αρχικά οι συνεχείς σχέσεις, όπου οικονομίες με ανοδικές τάσεις ανάπτυξης (υψηλής πιστοληπτικής ικανότητας και ορθολογικού προγραμματισμού) δανείζονται εκεί που χρειάζονται με μικρότερο κόστος αποπληρωμής. Αντίθετα, με το (G2 εν G), αποδίδονται οι σχέσεις στις οικονομίες με πτωτικές τάσεις (μικρής πιστοληπτικής ικανότητας και αμφισβητούμενου προγραμματισμού εξόδου από κρίσεις), οι οποίες a priori έχουν ένα κατά αντιστοιχία κόστος δανείου – αν εγκριθεί να το πάρουν – πολύ μεγαλύτερο, από ό,τι έχουν οι πρώτες. Καταληκτικά, σε αυτό το «σύμπλεγμα οικονομικού δανεισμού», οι πρώτες κοινωνίες μετατρέπονται σε «κυβερνώντες», ως δανειστές στις δεύτερες, τις «κυβερνώμενες». Και, από εδώ, ξεκινά με κούρσα δύο ταχυτήτων η Ευρώπη της δόξας του κεφαλαίου στο Βορρά, και η Ευρώπη της πτώσης, της απαξίωσης του ανθρώπου και των νοικοκυριών, στο Νότο.

Όταν λέμε ότι οι χώρες του Νότου παίρνουν με «μεγαλύτερο κόστος» το δάνειο, το «μεγαλύτερο» είναι έννοια ευρύτερη από ένα συγκριτικό χρηματικό κόστος ενός δανείου μεταξύ οικονομιών, διότι αρκετές φορές σημαίνει και μια πραγματική εκχώρηση δικαιωμάτων παρέμβασης τρίτων στην εθνική κυριαρχία ενός κράτους, αλλά και μια εκκίνηση, που μεταφέρει την οικονομική κρίση σε πραγματική κρίση πολιτισμού, που καλύπτει το σύνολο των διεθνοποιημένων κοινωνιών. Στη βάση αυτή, οι ευρωπαϊκές οικονομίες, με το τριπλό Α, αναπτύσσονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα «ηγεμονικού χαρακτήρα»• αυτό, δε θεμελιώνεται μόνο στη δική τους τάξη [των δικών τους δηλαδή χώρο και χρόνο με τον μικρό σε κόστος δανεισμό], αλλά και στις προεκτάσεις εκμετάλλευσης, με την αταξία «εκτός συνόρων», που προκαλείται ή/και προκαλούν στις άλλες επιβαρυμένες οικονομίες, της ίδιας ευρωπαϊκής οικογένειας, με κλίμακα αναφοράς C και D (7). Οι τελευταίες παρουσιάζουν πολύπλοκες μορφές χρεοκοπίας, και αντικατοπτρίζουν άμεσα το μάλα της οικονομικής κρίσης, που επιβάλλουν οι πρώτες, με ποικίλα σχέδια λιτότητας [περικοπές στους κατώτατους μισθούς του ιδιωτικού τομέα και στις συντάξεις, απολύσεις δημοσιών υπαλλήλων, αυξήσεις της φορολογίας, ιδιωτικοποιήσεις, ακόμη και ακραία σενάρια παράνομων παρεμβάσεων σε οικονομίες και καταθέσεις απλών πολιτών].

Καταληκτικά, πρόκειται για κρίση πολιτισμού, συμπεριφορική κρίση της αρχής της αμοιβαιότητας και της αλληλεγγύης, κρίση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, όπου οι τάσεις πτώχευσης αξιών καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της ευρωπαϊκής παγκοσμιοποίησης. Έτσι, το σημείο καμπής μεταξύ τάξης και χάους, δεν παρουσιάζεται μόνο με συγκεκριμένη αναφορά οικονομικών κριτηρίων, στη βάση, δηλαδή, των πολλαπλών περιβαλλοντικών οικονομικών ταχυτήτων• στο ίδιο σημείο, οι χαοτικές συμπεριφορές πτώχευσης αξιών που αναπτύσσονται χωρίς περιορισμούς με πολιτισμικά κριτήρια, και καλύπτουν ολόκληρο το πολύμορφο φάσμα των διεθνοποιημένων κοινωνιών.

Επισημαίνεται στο στάδιο αυτό, με μαθηματική λογική, ότι οι όποιες νέες πρωτογενείς ή/και δευτερογενείς μεταβλητές ενός ανθρώπινου συμπλέγματος από τον χώρο του αυτόνομου πολιτισμού Gx, αποτελούν μια τετμημένη όψη συντεταγμένων συμπεριφορών που εισρέουν, με αυτοαναφερόμενες παρεμβολές αξιών/ απαξιών, στο (G, +), ως (Gx εν G), και οδηγούν την εξαρτώμενη τεταγμένη όψη των εξελικτικών τάσεων μιας κοινωνίας στον χώρο της δυναμικής των κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών συμπεριφορών. Ο χώρος του «πολιτισμικού κεκτημένου» βάλλεται ανεπανόρθωτα. Το τοπολογικό πολιτισμικό σύμπλεγμα (Gx, +), του ευρωπαϊκού πολιτισμικού κεκτημένου, συλλαμβάνεται ταυτόχρονα σε παραγοντικές τοπολογίες (Gx εν G) και (G εν Gx), όπου με αυτοαναφορές λογιστικών εισροών ένα υπό διωγμό πολιτισμικό σύμπλεγμα Gx παράγει αναδραστικές εξελίξεις στο G, και αναπαράγει ακόμη και την εξέλιξη του G, μέσα από τις δυναμικές επεμβάσεις των οικονομικών συστημάτων. Την ίδια στιγμή, ο πολιτισμός περνά μέσω άλλων παραγοντικών τοπολογιών (G1, G2,…Gn εν Gx), όπου αποδυναμώνεται η εξελικτική του αυτονομία. Έτσι, προκαλούνται πολύπλοκες αλυσιδωτές επιδράσεις συμπεριφορικών αλλαγών σε ένα κοινωνικό σύμπλεγμα αλλά και στο όλο διεθνοποιημένο σύστημα της παγκοσμιοποίησης του πολιτισμού της γηραιάς ηπείρου.

Το διάγραμμα 2, δείχνει πιο κάτω πώς λειτουργούν οι πραγματικές, συνεχείς και νοηματικές συμπεριφορικές καταστάσεις μεταξύ των υποσυστημάτων και υπό-υποσυστημάτων, που συναντά κανείς ως παραμορφωτικές τάσεις «συμπεριφορικής τροπικότητας» του Ευρωπαίου πολίτη, στην εξέλιξη των κοινωνιών μας.

 

Διάγραμμα 2.- Η δυναμική μιας εξέλιξης ελικοειδούς φθοροποιού συμπεριφορικής διαδικασίας, που οδηγεί σε εντροπία τα κοινωνικά συστήματα

Η φθοροποιός διαδικασία στο κοινωνικό σύστημα, που φαίνεται από εξελικτικές αναδράσεις των άκαμπτων και «αγκυλωτών διεγέρσεων» και των κινούμενων αλληλοεπηρεαζόμενων παρενεργειών, είναι το αναμενόμενο αποτέλεσμα μιας φθίνουσας κοινωνικής κατάστασης, που κατευθύνεται αποκλειστικά όταν η λογική των λογιστών «ταυτίζεται» με κοινωνική λογική, είτε αυτοί λέγονται Euro-group, είτε Τρόικα, ή και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Οι ατομικές και μαζικές συμπεριφορικές τάσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αποτελούν τα νοηματικά συστήματα διχοτομικών καταβολών, τα οποία δεν δρουν, αλλά αναδρούν ως δισήμαντες μεταβλητές, χωρίς περιορισμό, και χωρίς όρια λογικής, οικοδομώντας την αυριανή «ανεξέλικτη» ευρωπαϊκή κοινωνία. Και, με «μαθηματική αφαίρεση», διαπιστώνει κανείς ότι, την ίδια στιγμή, που η κάθε μεταβλητή επηρεάζει δυναμικά το όλο κοινωνικό σύμπλεγμα, επηρεάζεται και από το σύνολο των αλληλεξαρτώμενων στοιχείων του όλου, των υπολοίπων μεταβλητών, και της αναδραστικής εξέλιξης, που οδηγεί το ευρωπαϊκό κεκτημένο στο φαινόμενο της εντροπίας.

Η φωνή της διαμαρτυρίας μπορεί να φτάνει μακρύτερα, όμως, από τις πλατείες μιας χώρας, προσβάλλοντας συστημικά εκείνη την «κλίμακα αξιών» και τις λογιστικές αποφάσεις του Euro-group, που χωρίζει χώρες και λαούς σε αντιμαχόμενες πλευρές (8). Ο Charles Baudelaire (9), με το διαχρονικό ποίημά του, Άβελ και Κάιν, προτρέπει τον αφορισμένο συγγενή της ευρωπαϊκής κοινότητας, τον Ισπανό, τον Ιταλό, τον Κύπριο, τον Έλληνα να περάσει μέσα από τον συμβολικό θεολογικό κόσμο της υποταγής και να γίνει σύμβολο εξέγερσης των καταπιεσμένων, και της αποκατάστασης της αξιοπρέπειάς τους,

«Race de Caïn, au ciel monte
Et sur la terre jette Dieu!».
18 Μαρτίου, 2013

 

 

 

1: Από διαδήλωση στη Μαδρίτη μετά από τα εξωφρενικά και ανελαστικά διλήμματα Ευρώπης προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας

2: Μπέρτολτ Μπρεχτ, Η όπερα της πεντάρας.

3: Βλ. Αριστοτέλη, Πολιτικά 1252α: 5-6.

4: Οι οίκοι αξιολόγησης (credit rating agencies) είναι εταιρείες που αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα μια χώρας, μιας εταιρείας ακόμη και ατόμων. Η αξιολόγηση αυτών των οίκων αναφέρεται στο κατά πόσο μπορούν να ανταποκριθούν στις δανειστικές υποχρεώσεις, κάτι που θεωρείται μεγάλης σημασίας για τους επενδυτές και για το ρίσκο των δανειστών. Χαρακτηριστικοί είναι οι οίκοι: Moody’s, Standard & Poor’s και Fitch. Η αναφορά στο 3Α (ΑΑΑ) επισημαίνει την πιο υψηλή πιστοληπτική ικανότητα, ενώ η αναφορά Ι για τους πρώτους και D για τους άλλους δύο αντίστοιχα σημαίνει Χρεωκοπία.

5: Η οικονομία μιας χώρας αξιολογείται στη βάση δύο τουλάχιστον παραμέτρων πιστοληπτικής καταλληλότητας: (α) το βαθμό επικινδυνότητας των διαφόρων πιθανών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της, και (β) τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο, που θα μπορούσε να προκύψει από έναν εγχειρηματικό προγραμματισμό.

6: Με τα εισαγωγικά υποδεικνύεται η απουσία νομοτέλειας στα ανθρώπινα συστήματα. Επισημαίνεται, επίσης, ότι σε καμία περίπτωση μια κοινωνία που τείνει σε κοινωνική τάξη έχει κατ’ ανάγκη και αξιακή τάξη.

7: Βλ. σχετικό Ramonet Ignacio (συντάκτης και διευθυντής της Ισπανικής έκδοσης της “Le Monde diplomatique”), Η Ελλάδα ευρωπαϊκό προτεκτοράτο (μετάφραση Καϊμάκη Βάλια), στο περιοδικό «Σύγχρονη Εκπαίδευση», τεύχος 168, Ιαν.-Μαρτ. 2012, σελ. 12-15.

8: Πολύ χαρακτηριστικός είναι ο μύθος της πρώτης αδελφοκτονίας όπως έχει ερμηνευθεί σε μια συλλογή μύθων της Κροκαβίας που ανθολόγησε ο Πολωνός εθνογράφος Όσκαρ Κόλμπεργκ, «Ο Άγγελος διέταξε τον Κάιν να δουλεύει σε όλη του τη ζωή όχι μόνο για τα δικά του παιδιά αλλά και για τους απογόνους του Άβελ…» [βλ. Stanislaw Ossowski, Η ταξική Δομή στην κοινωνική συνείδηση», εκδ. Κάλβος 1984, σελ. 42].

9: Ο Charles Pierre Baudelaire (1821–1867) ήταν Γάλλος ποιητής με αξιόλογο έργο ως δοκιμιογράφος και κριτικός τέχνης. Με το έργο του «τα Άνθη του κακού» (les Fleurs du mal) έδωσε μια παρορμητική έκφραση των αλλαγών από την ομορφιά της φύσης στη μοντέρνα βιομηχανοποίηση των Παρισιών του 19ου αιώνα. Το πρωτότυπο στυλ της γραφής του, τόσο σε πρόζα όσο και σε ποίηση, επηρέασε μια γενεά ποιητών, όπως τους Paul Verlaine, Arthur Rimbaud και τη Stéphane Mallarmé. Ο Baudelaire πιστώνεται με την επινόηση του όρου modernité, που ορίζει τη φευγαλέα και εφήμερη εμπειρία της ζωής σε ένα αστικό μητροπολιτικό κέντρο όπως το Παρίσι, και την ευθύνη της τέχνης να συλλάβει αυτή την εμπειρία.
Πηγή: Περιοδικό «Θέματα», τεύχος 13, Ιανουάριος-Απρίλιος 2013, εκδ. Αριστοτέλους, σελ. 26-32