ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΜΦΙΠΟΛΙΣ ΤΟΥ ΔΡΑ ΚΡΙΣΤΗ ΧΑΡΑΚΗ

Υπόθεση Αμφίπολις:
«περί τεράστιου κενοταφίου»

(Μια άλλη ερμηνεία, ανάμεσα στις πολλές, για το μυστήριο του τάφου)

του Δρα Κρίστη Χαράκη
Προέδρου της Εταιρεία Λογοτεχνών Λεμεσού: «Βασίλης Μιχαηλίδης»

 

**ε**
Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε ως ίνδαλμα τον ομηρικό Αχιλλέα. Τα έπη του Ομήρου, ήταν μέρος της μόρφωσης του Αλέξανδρου. Θα μπορούσε, επίσης, να θεωρηθεί και μύστης των «περί ψυχής ιερών» των Αρχαίων Αιγυπτίων, όπου λατρεύτηκε ως γιος Ρα, και έκτισε και την πιο μεγαλόπρεπη πόλη, την Αλεξάνδρεια.

Η αναφορά μας, «περί τεράστιου κενοταφίου» στην Αμφίπολη, στηρίζεται σε δυο πιθανές υποθέσεις:
– ο Αλέξανδρος, ως μυστικιστής, έχοντας την πεποίθηση «περί αστρικών σωμάτων» του ιδίου και των οπλιτών του, πίστευε σαν αληθινή την επιστροφή της Ψυχής στο μεγάλο κατοικητήριο της Μακεδονίας, που τους γέννησε• ήταν η δική του Ιθάκη, και
– ο Αλέξανδρος, ως ευφυής στρατηλάτης, στοιχηματίζοντας σε μια εν δυνάμει στρατηγική «πρόκληση», κατεύθυνε την πεποίθηση στους οπλίτες «περί σίγουρης επιστροφής με δόξα», που πιθανολογικά λειτουργούσε στη διανοητική των Μακεδόνων, γιατί οι Έλληνες έβλεπαν ακόμη και την ταφή των πεσόντων, σε ξένα χώματα, άνευ ουσίας, αφού η «επιστροφή Ψυχής» είχε του «κλέους σιγουριά».

Οι δυο αυτές υποθέσεις στηρίζονται στις πεποιθήσεις των αρχαίων, κατά το πρότυπο της περιγραφής της τελευταίας ραψωδίας του Ομήρου ω’ 1-13, όπου ηγείται της πομπής των ψυχών ο «ψυχοπομπός Ερμής», και οδηγεί τις ψυχές «παρά δῆμον Ὀνείρων», όπου θα συναντούσαν με γαλήνη τις ψυχές των ηρώων της Τροίας.

**ε**

«Και των μνηστήρων τες ψυχές σιμά του προσκαλούσε
ο Ερμής Κυλλήνιος ∙ χρυσό ραβδί κρατούσε ωραίο•
μ’ εκείνο ανθρώπου βλέφαρα γλυκά ‘ς τον ύπνο κλίνει,
οπόταν θελ’, η κ΄ έξαφνα κοιμώμενον εγείρει
[…]
Τα ρείθρα του Ωκεανού, την πέτρα την Λευκάδα,
τες πύλες του Ηλίου και την χώρα των ονείρων,
πέρασαν, κ’ έφθασαν γοργά ‘ς τ’ ασφοδελό λειβάδι,
όπου οι ψυχές εγκατοικούν, σκιές αναπαυμένων».
[Οδύσσεια ω 1-14, από μετάφραση του λόγιου Ιάκωβου Πολυλά]

**ε**

Η εικαστική σύγκριση διαφόρων εποχών προκαλεί μια σύμπλευση αναδράσεων, όπου, αφενός, είναι υπαρκτή η Μορφή του Ερμή από την πτυχή της Οδύσσειας, στα ψηφιδωτά της Αμφίπολης, και, αφετέρου, η ίδια Μορφή παραπέμπει στο μεταγενέστερο σχέδιο «Ψυχοπομπού Ερμή» του John Flaxman (1795), που εγχαράχτηκε και τυπώθηκε από τον Tommaso Piroli.

Η σύλληψη ενός καλλιτέχνη του 18ου αιώνα, δείχνει τον εικαστικό τρόπο έκφρασης ζωγράφου, που μελέτησε Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, και η εικαστική σύλληψη περίπου το 320 π. Χ., δείχνει τον τρόπο έκφρασης ζωγράφου, με δεσπόζουσα θέση τη θρησκευτική ευλάβεια σε τελετουργία δαφνοστεφανωμένης δόξας• ίσως, ακόμη με τον Αλέξανδρο εν ζωή. Και στα δυο εικαστικά ο Ερμής Κυλλήνιος ηγείται της πομπής.

**ε**

«[…] κι εκεί στον κάτω κόσμον
ο Άδης άγγελον εσέ μοναδικό του νάχη
που δώρα ενώ δεν δέχεται, θα σου προσφέρη γέρας
όχι μικρό, Αργοφονιά, αλλά πολύ μεγάλο»

[Εις Ερμήν ΙΙΙ, Ομηρικοί Ύμνοι 631-634, από μετάφραση του Κύπριου λόγιου Ηρακλή Αγγελίδη]

 

Η πιθανή ερμηνεία «περί μεγάλου κενοταφίου» στην Αμφίπολη, που να φιλοξενεί τις Ψυχές των Μακεδόνων και των υπολοίπων Ελλήνων, στηρίζεται στις μέχρι στιγμής γνωστές αποκαλύψεις:
– του ψηφιδωτού στην Αμφίπολη, με την παράσταση του Ερμή να προηγείται, οδηγώντας, με τον ίδιο συλλογισμό, δαφνοστεφανωμένο Μακεδόνα,
– του λέοντα της Αμφίπολης που ακαταμάχητα συμβολίζει, σύμφωνα με τον καθηγητή Δ. Λαζαρίδη και άλλους, μνημείο πολεμικής δόξας και πράξης, και
– τις Καρυάτιδες, στο πρότυπο των μνημειακών κόρων της Ακρόπολης, που εκτείνει το «ἡρῷον» και προς την Στερεά.

Σχέδιο του John Flaxman, 1795

 

Ψηφιδωτό στην Αμφίπολη

**ε**

Το όλο, ως κατασκευαστικό σύστημα, εστιάζονται σε μια εποχή μεταξύ 320-250, όπου, είτε, έγινε περίπου το 320 π. Χ., ως ένα τεράστιο μνημείο κλέους, που φιλοξενεί ψυχές Μακεδόνων και Ελλήνων οπλιτών, πριν τον θάνατο του Αλέξανδρου (323 π. Χ.), με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου• είτε, έγινε μεταξύ 323 – 250 π. Χ., όταν ουσιαστικά εγκαινιάστηκε ο ελληνιστικός πολιτισμός στον τότε γνωστό κόσμο. Και στις δυο περιπτώσεις, θα πρέπει να συσχετιστεί και με ναό, που οι ήρωες θα δοξάζονταν με θυσίες.

Επισημαίνεται, μια παρόμοια προσφορά του Αλέξανδρου προς τον πεθαμένο Ηφαιστίωνα, όταν «οι θεωροί από τον Άμμωνα, στάλθηκαν για να ρωτήσουν τον θεό ποια τιμή όφειλε να προσφέρει ο Αλέξανδος στον Ηφαιστίωνα [Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασης Βιβλίο Ζ΄ XXIII 6]. Ο Αλέξανδρος, έδωσε διαταγή, με επιστολή, να κατασκευαστεί ένα ηρώο προς τιμή του Ηφαιστίωνα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και μέσα στην πόλη και στο νησί Φάρο [Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασης Βιβλίο Ζ΄ XXIII 7].

Αν δεχτούμε την υπόθεση «περί τεράστιου κενοταφίου», κατασκευασμένου με τον Αλέξανδρο εν ζωή, δηλαδή, κατ’ εντολή του μεγάλου Αλεξάνδρου, εξηγείται και γιατί κι η Μορφή, στο ψηφιδωτό, δεν είναι του ίδιου του Αλεξάνδρου. Ίσως, ένας από τους πιο πρόσφατους σημαντικούς χαμούς Μακεδόνα, ήταν, για τον Αλέξανδρο, ο Αβρέας. Η γενναιότητα του Μακεδόνα αξιωματικού, που σκοτώθηκε με τόξο στο πρόσωπο, πολεμώντας κοντά στον Αλέξανδρο, όπου κι αυτός πληγώθηκε, μέσα στα τείχη των Μαλλών Ινδών [Αριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασης Βιβλίο Στ’ X 1], αποτελούσε υπόδειγμα ήρωα, και σύμβολο «επιστροφής του κλέους των ψυχών». Έτσι, ανάμεσα στις πολλές ερμηνείες για το μυστήριο του τάφου, η πιθανότητα μιας απεικονιζόμενης δαφνοστεφανωμένης Μορφής να ήτανε αυτού του ανδρός, ή άλλου Μακεδόνα, που συμβολικά κάλυπτε το ΟΛΟ των γενναίων της Αλεξάνδρου Ανάβασης.