ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΟΥ ΠΑΥΛΙΔΗ

Παρουσίαση του βιβλίου
«Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή έως σήμερα»
του Άνδρου Παυλίδη

από τον Δρα Κρίστη Χαράκη,
Προέδρον Εταιρείας Λογοτεχνών Λεμεσού «Βασίλης Μιχαηλίδης

στο «Σπίτι της Κύπρου» στην Αθήνα,
3 Νοεμβρίου 2014

 

Μια φορά κι έναν καιρό, περίπου 150 εκατομμύρια χρόνια πριν, κάτι έσπασε μέσα στους αφρούς των κυμάτων• και, άρχισε να επιπλέει πάνω στο μεσογειακό μπλε της θάλασσας το κάλλος της Κύπρου και της Κύπριδας…

[«Τραγούδα της πολύχρυσης Αφρώς τα έργα, ω Μούσα,
της Κύπριδας, που στους θεούς εγέννησε τον πόθο,
δώρο γλυκό, και τους θνητούς εδάμασεν ανθρώπους,
τα’ αγρίμια και τα πετεινά που χαίρονται τα ουράνια
κι’ οσ’ άλλα τρέφονται στη γη κι’ ο πόντος όσα ορίζει […]. (1).

Φτάνει στην Κύπρο∙ σε ναόν ευωδιασμένο μπαίνει
στην Πάφο, όπου βωμός γι’ αυτήν και τέμενος βρισκόταν.
Μέσα αφού μπήκε, σφάλιξε τις σφανταχτές τις πόρτες
κι οι Χάριτες την έλουσαν, με θείο αλείψαν λάδι,
όπως οι αθάνατοι θεοί συνήθιζαν να κάνουν.
Με χάρη ντύνει το κορμί με τα λαμπρά σκουτιά της
κι αφού χρυσοστολίστηκεν η όμορφη Αφροδίτη,
γοργά στην Τροία τράβηξε, τη μυρωμένη Κύπρον
αφήνοντας, στα σύγνεφα ψηλά γοργοπετώντας […] (2).

Η υπεροχή της Μυθολογίας στον αρχαίο κόσμο εμφανίστηκε με τη Μορφή μιας πανέμορφης νεογέννητης κόρης από τους αφρούς των κυμάτων σχηματισμένη σε ό,τι ωραιότερο περί γυναίκας• ποιητικό όνομα, η Κύπρις!

Η Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της ομορφιάς λατρεύτηκε ιδιαίτερα στην Κύπρο, το σταυροδρόμι τριών ηπείρων. Ως εκ τούτου, η αρχαία ιστορία της Κύπρου χρειάζεται αυτή τη σύνδεση.

Κύριε Πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας,

Κυρίες και Κύριοι,

Αισθάνομαι τιμή, που παρουσιάζω στο «Σπίτι της Κύπρου», εδώ στην Αθήνα, το βιβλίο του Κύπριου Άντρου Παυλίδη, συγγραφέα, αφηγητή, ζωγράφου, τηλεοπτικού σκηνοθέτη, παραγωγού, αλλά κυρίως περιπατητικού ερευνητή της Ιστορίας της γλυκιάς μας πατρίδας Κύπρου.

Με ιδιαίτερη χαρά, βλέπω στο εκλεκτό ακροατήριο εξέχουσες προσωπικότητες από την Κύπρο και Ελλάδα, τους οποίους και ευχαριστώ για την τιμή που μας κάνουν. Ανάμεσα σε αυτούς κι’ ο εκλεκτός φίλος Σταύρος Χαραλάμπους, Σύμβουλος Επικρατείας της Ελλάδας, και ο επίσης συμπατριώτης και φίλος, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόφιλος Κάκουλλος, που με το πνευματικό τους λειτούργημα τιμούν την Κύπρο μας. Τους ευχαριστώ για την παρουσία τους.
Ο Άντρος Παυλίδης γεννήθηκε το 1946 στο Κοιλάνι, της επαρχίας Λεμεσού, και ανδρώθηκε στη Λεμεσό, τη Λάρνακα και τη Λευκωσία. Αποφοίτησε από την Τεχνική Σχολή της Λευκωσίας, σε μια εποχή που, η φοίτηση στην Τεχνική Εκπαίδευση, ήταν το προνόμιο των ικανών μαθητών στο νησί. Στη συνέχεια εκπαιδεύτηκε στην αρχιτεκτονική. Σταθμός στη ζωή του Παυλίδη ήταν ο διορισμός του στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου το 1968, από το οποίο αφυπηρετεί το 2006.
Στον χώρο του ΡΙΚ λειτουργεί το αυτοποιητικό φαινόμενο Παυλίδης. Η εργογραφία του εκκινεί από την οπτική ενός λεγόμενου σφαιρικά ιστορικού “impact research”, που επιτρέπει να περνούν στον αναγνώστη «δομικές συζεύξεις» της ιστορίας, με τη μυθολογία και την πολιτική επιστήμη. Ένα πρώτο σοβαρό έργο του Παυλίδη είναι το τρίτομο έργο «Μακάριος 1913-1977». Στους δύο πρώτους τόμους γράφει για τη ζωή του Μακάριου (εκδ. 1978), και στον τρίτο συγκεντρώνει «τα ιστορικά ντοκουμέντα» (εκδ. 1980). Ο συγγραφέας γράφει στα προλεγόμενα ότι, «το έργο δεν είναι ιστορία κι’ ότι ο συγγραφέας του δεν είναι ιστορικός», και αναφέρει ότι είναι μια «μυθιστορηματική βιογραφία».

Ένας ιστορικός μελετητής, όμως, διαπιστώνει ότι το ευφάνταστο έργο του νεαρού τότε Παυλίδη, είναι στηριγμένο πάνω σε ιστορικές μελέτες αρχείου και είναι, επίσης, ενισχυμένο με νοηματική βαρύτητα πρωτογενών συνεντεύξεων. Άσχετα κάποιων προδιαθέσεων, που κατευθύνουν λιγότερο ή περισσότερο κάθε συγγραφέα μυθιστορηματικής βιογραφίας, είναι γραμμένο με κριτική ιστορική αντίληψη, που επιτρέπει σεβασμό ιστορικής βιβλιογραφίας όχι μόνο για διάβασμα, αλλά και για ιστορικές αναφορές. Το έργο αυτό διαθέτει a priori το νόημα ιστορίας, χωρίς μυθιστορηματικούς αποπροσανατολισμούς, δεδομένου μάλιστα ότι έγινε μέσω θεμελιακών αρχών της ιστορικής έρευνας. Το δεύτερο σημαντικό δημιούργημα της επιμέλειας του Παυλίδη, είναι η «Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια», ένα έργο που θεωρείται από πολλούς ως «το μεγαλύτερο που έγινε στην Κύπρο για την Κύπρο»!
Το βιβλίο, που παρουσιάζουμε σήμερα με τίτλο: «Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή έως σήμερα», είναι ένας τόμος 529 σελίδων σε τέσσερις ενότητες πολύχρονης έρευνας. Το έργο αυτό του Παυλίδη ξεκίνησε με δικές του σκηνοθετικές τηλεοπτικές παρουσιάσεις, 48 ημίωρων επεισοδίων το 1996-1999, στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου. Προβλήθηκε, επίσης, σε Κύπρο, Ελλάδα, Αγγλία, Αυστραλία κ.α. Η διακόσμηση στο εξώφυλλο είναι η Μορφή της Αφροδίτης των Σόλων. Η έκδοση σε ενιαίο τόμο, έγινε από την ποιοτική σειρά εκδόσεων Ηλία Επιφανίου, 2013.

Ο συγγραφέας «περπάτησε» μαζί με την ιστορία και ερεύνησε την κάθε γωνιά της Κύπρου. Με νοηματική πληρότητα «χαλαρών δομικών συζεύξεων», μελέτησε τις μυθολογικές, επιστημονικές και ιστορικές αλληλοδιεισδύσεις, συγκλίσεις και αποκλίσεις των ιστορικών ακολουθιών, στη σχέση χώρου-χρόνου, επιδιώκοντας την προσέγγιση πληρότητας της εξελικτικής μορφής της ιστορίας, όπως ταιριάζει σε ένα ερευνητή. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τέσσερις κύκλους: την Αρχαία προϊστορική και ιστορική περίοδο, τη Βυζαντινή, τη Μεσαιωνική και τη Νεότερη Ιστορία της Κύπρου. Διαθέτει πλούσιες πηγές αρχαίων, μεσαιωνικών και σύγχρονων συγγραφέων, αλλά και πηγές εξειδικευμένου περιοδικού τύπου, που διασφαλίζουν την επιστημονική εγκυρότητά του.

Το πιο συναρπαστικό στοιχείο, όμως, που διαπιστώνει κανείς είναι η πρωτοτυπία της περιπατητικής ιστορικής «ξενάγησης» του Άνδρου Παυλίδη, που χορηγεί κανόνες ενός συστημικού ιστορικού υποδείγματος σε Μορφή περιπατητικής έρευνας. Ταυτόχρονα ο αφηγητής-ερευνητής εμφανίζει την ιστορία της Κύπρου με αυτοτελείς τοπολογικές «Παρατηρήσεις», «Σημάνσεις», που λειτουργούν σε σχέση με τον α ή β χώρο με το α ή β ιστορικό πρόσωπο, ως η διαφορά του «Πριν» από το «Μετά».
Το βιβλίο «Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή έως σήμερα», είναι μια πρωτότυπη δημιουργία περιπατητικού ερευνητικού λόγου. Μεθοδολογικά ακολουθεί μιαν αυτοποιητική «θεωρία του Τρόπου», που μετέφερνε τον τηλεθεατή στη μηχανή του χρόνου. Του πρόσφερε την γνώση με «προκλήσεις» ενσυναίσθησης της ιστορίας. Περπατώντας ερέθιζε την όραση του θεατή να βλέπει και να ερμηνεύει, να αγγίζει και να ψηλαφίζει ανοικτές και επουλωμένες πληγές της πατρίδας μας. Συζητά για καρφιά των ποικίλων σταυρωτών και των κατακτητών, και «προκαλεί» την ανάπτυξη εθνισμού στη σκέψη.
Στην προσπάθεια του συγγραφέα να αναλύει το ιστορικό φαινόμενο, μέσω του περιπατητικού λόγου, διαπιστώνονται «τοπολογικές παρατηρήσεις» κριτικού λόγου, που σηματοδοτούν τη διαδοχικότητα του Παρελθόντος και του Μέλλοντος, στον ορίζοντα του ιστορικού μας παρόντος. Για σαφέστερη κατανόηση ένα τοπολογικό ιστορικό σύμπλεγμα (C, ±), θεωρείται εφοδιασμένο με μια τοπολογία ανοικτών ιστορικών συνόλων πολλαπλών εννοιών. Με την ένδειξη «(±)», δανειζόμενη από τους μαθηματικούς συμβολισμούς, ένα ιστορικό σύμπλεγμα είναι μεγαλύτερο από την ιστορική απεικόνιση του αφηρημένου χώρου, γιατί ταυτόχρονα στον ορίζοντα του παρόντος συμπλέουν αναδράσεις του ιστορικού χρόνου, ως η διαφορά του Πριν και του Μετά. Η περιπατητική έρευνα, αν και δεν είναι εύκολο να αποσαφηνιστεί, σχηματίζεται από κριτικά ερευνητικά εργαλεία που συγκροτούν ερευνητικές χρονικές δομές. Με το (+) απεικονίζεται ο χώρος C×C, εντός του ιστορικά ορατού C – παράδειγμα η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη που αντανακλά το μεγαλείο του βυζαντινού ναού, με την ιστορική παρέμβαση των μιναρέδων. Και, με το «(-)» απεικονίζεται ο χώρος του συμπλέγματος C μέσα στο C – παράδειγμα ένας βυζαντινός ναός ως μια Μορφή, που μπήκε μέσα στη Μορφή ενός αρχαίου ναού. Με βάση αυτή την θεμελιακή αποσαφήνιση, το έργο του Άνδρου Παυλίδη διαθέτει συνδέουσες παραστάσεις, όχι απλώς ως διαφορά αρχιτεκτονικών συμπλεγμάτων, αλλά κυρίως ως διαφορά ιστορικών συμπλεγμάτων, που ελκύουν την προσοχή ενός μελετητή ιστορικού ή πολιτικού επιστήμονα. Δανειζόμενοι μια μικρή παράγραφο από τη σελίδα 216, διαβάζουμε:

– «[…] Θεωρούμε ότι η κατάκτηση της Κύπρου από το βασιλιά της Αγγλίας (Ριχάρδο Α’ τον επιλεγόμενο Λεοντόκαρδο) κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν. Η τυχαία – αν ήταν τυχαία – άφιξη στο νησί των πλοίων στα οποία επέβαιναν η Βερεγγάρια της Ναβάρας και η Ιωάννα της Σικελίας, και η φημολογούμενη συμπεριφορά του Ισαάκιου προς αυτές, αποτελούν δικαιολογίες, αποτελούν αφορμή και όχι αιτία. Υπάρχουν πληροφορίες για συμμαχία του Ισαάκιου με τον Σαλαντίν, βάσει της οποίας ο Ισαάκιος δεν θα πρόσφερε καμιά λιμενική ή άλλη διευκόλυνση στο στόλο των Σταυροφόρων. Συνεπώς, οι Σταυροφόροι θα πρέπει να είχαν προαποφασίσει την άλωση της Κύπρου, επειδή η Κύπρος τους ήταν απαραίτητη στο πλαίσιο των πολεμικών δραστηριοτήτων τους στην Ανατολή, αλλά και των εμπορικών τους συμφερόντων. Η Κύπρος βρισκόταν επί της οδού των Σταυροφόρων και οι Σταυροφόροι την ήθελαν. Εξάλλου, ο πλούτος του νησιού δεν θα πρέπει να τους είχε αφήσει αδιάφορους, διότι η Κύπρος, εκτός των άλλων, θα ήταν γι’ αυτούς και πηγή εφοδιασμού σε πλείστα όσα αγαθά […]».

– Άσχετα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τη θέση του συγγραφέα, ή κατά πόσο ο ιστορικός πρέπει να παίρνει θέση στην περιγραφή γεγονότων, η θεώρησή του Παυλίδη εστιάζεται στην πολυπλοκότητα του ιστορικού συμπλέγματος (C, ±), όπως ταιριάζει πιο πολύ σε ένα ερευνητή πολιτικό επιστήμονα. Κυρίαρχο στοιχείο, στην πιο πάνω κριτική ανάλυση, είναι το γεωπολιτικό στοιχείο της Κύπρου, με τις γεωοικονομικές λειτουργίες της εποχής των Σταυροφόρων, τις στρατηγικές συμμαχιών κ.α., που πηγάζουν από τη σχέση της πολιτικής και της γεωγραφίας του νησιού. Θυμίζουν, όπως λέει κι’ ο ποιητής, το «κυμάτισμα για μια νεφέλη, για ένα πουκάμισο αδειανό …» – όπου αντί να μιλάμε για Ελένη μιλάμε για Βερεγγάρια της Ναβάρας).

Γράφει ο Άντρος Παυλίδης, για τη θεώρηση της γένεσης του νησιού μας, τη «μετακίνηση δύο από τις έξι μεγαλύτερες (λιθοσφαιρικές) πλάκες, την άσκηση της πίεσης στον ωκεάνιο φλοιό και στον ανώτερο μανδύα της γης, και την αναγκαστική ανύψωση του ορεινού όγκου του Τροόδους, με τον κυπριακό Όλυμπο να αναδύεται πάνω από τη θάλασσα… […]». Περιγράφει τη θαλάσσια δραστηριότητα, καταδεικνύει την ίδια στιγμή τα όστρακα και τα απολιθωμένα κοχύλια της κεντρικής πεδιάδας του νησιού, μεταξύ της οροσειράς του Πενταδάκτυλου και του Τροόδους, δείχνει την υπαρκτή μαρτυρία του θαλάσσιου βυθού στο αναδυόμενο κορμί της Κύπρου, και συνεχίζει για τη δημιουργούμενη ζωή του αυτοποιητικού κάλλους της φύσης.

Στις περιγραφές του, ένας πλήρης σχεδόν σχηματισμός της Κύπρου, κατασκευάζεται από τον γεω-καλλιτέχνη χρόνο των ανυψώσεων, των καταβυθίσεων και των απολιθωμάτων του Πριν, ταυτόχρονα, με τον χρόνο του ποιητικού Μετά των φαντασμαγορικών εικόνων της Μυθολογίας, και της αυτο-παραγωγικής εξέλιξης της πανίδας και της χλωρίδας, και της γένεσης του σκεπτόμενου Ανθρώπου της Κύπρου. Όλα, ως στοιχεία συγχρονικότητας του περιπατητικού λόγου, εμφανίζονται ταυτόχρονα ως η διαφορά του Πριν από το Μετά.

Η ξυλεία, για τους πρώτους θαλασσοπόρους, ο χαλκός στο γεωοικονομικό προϊστορικό «Πριν», η γεω-στρατηγική των ποικίλων εισβολέων στο ιστορικό «Μετά» και η προσδοκώμενη ενέργεια του πλούτου των υδρογονανθράκων της Κυπριακής ΑΟΖ στο «Τώρα», είναι όλα μια πολύπλοκή σύνδεση της ιστορίας «από την αρχή έως σήμερα». Η ιστορία μιας αρχαίας νήσου, που γεννήθηκε μαζί με τη μυθολογία του Ησίοδου και με τα έπη του Ομήρου, είναι μέχρι τις μέρες μας γεμάτη συμπλεύσεις αναδράσεων ιστορικών και μυθολογικών εποχών. Η μια εποχή μπαίνει μέσα στην άλλη και κάθε φορά αναδύεται μια Κύπριδα ως θεότητα της προσδοκίας στον ορίζοντα του παρόντος.
Η αναγωγή της Ιστορίας της Κύπρου σε περιπατητικό σύστημα, γραμμένη σε απλή κατανοητή γλώσσα δεν είναι εύκολο έργο. Για αυτό κοίταξα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τη μεθοδολογία των περιπατητικών ερευνητικών αναλύσεων. Το έργο είναι εμποτισμένο με γνωστικές συστημικές αναδράσεις, που μεταφέρουν τις ρίζες μας με πραγματικές εικόνες του ιστορικού μας κορμού στο Τώρα, και σε εικόνες του ιστορικού περιβάλλοντος που ανιχνεύει το Μετά. Είναι μια μέθοδος που «προκαλεί» τον ιστορικό διαλογισμό μας, με τον εαυτό μας. Ο Παυλίδης, συνοδοιπορώντας με τον Κύπριο τηλεθεατή ή αναγνώστη, έχει το χάρισμα αυτής της ιστορικής αναγωγής, που αναδιπλώνει το ιστορικό εσωτερικό περιβάλλον του παρελθόντος ως διαφορά με το παρόν, στοιχείο που κάνει το σύγγραμμα να διαφέρει από άλλα συστήματα μελετών περί Κύπρου.
Ο ιστορικός χρόνος παρουσιάζεται χρονολογικά στο σύγγραμμα του Παυλίδη. Επιστέγασμα, όμως, είναι η διαλεκτική εφαρμογή της σκέψης – όπου ο κάθε ιστορικός χρόνος επικοινωνεί με τους ιστορικούς χρόνους των υπολοίπων εποχών και, μέσω «χαλαρών ιστορικών συζεύξεων» αυτοπαράγει αφηγηματικές αναλύσεις, που επικοινωνούν με το ιστορικό συνθετικό μας γίγνεσθαι.

Κυρίες και κύριοι,

Το βιβλίο της Ιστορίας της Κύπρου είναι μια χρήσιμη αναλυτική και συνθετική εξιστόρηση, που αποτείνεται τόσο στον εξειδικευμένο ιστορικό, όσο και στον γενικό αναγνώστη, προσφέρει μια ολοκληρωμένη ευκαιρία εντρύφησης στην Ιστορία της πατρίδας μας, με χρονολογική ακολουθία. Η ελεύθερη και χαλαρή «σκηνοθετική μεθοδολογία» των προσωπικών παρατηρήσεων του συγγραφέα, είναι από μόνη της ένα αποτέλεσμα αναδράσεων από και προς την κάθε αυτοαναφερόμενη ιστορική εποχή, όπου η διαφορά, από το ομηρικό τοπίο, συμπλέει με τη διαφορά από το βυζαντινό και το σύγχρονο ιστορικό τοπίο της πατρίδας μας.

Ο πλούτος της μακράς Ιστορίας μας είναι ένα τεράστιο σε μέγεθος ιεραρχικό σύστημα, που διδάσκει το πλαίσιο πλεύσης των στοχασμών μας. Η αναπόφευκτη ανάπτυξη «στοχασμού», εμπλέκει τόσο εκούσια ή ακούσια τη διανόηση ενός μελετητή, όσο και τη συνείδηση του αναγνώστη, και φέρει εις φως κάποιες Μορφές υποκειμενικής ταύτισης σε διάφορες πτυχές προβληματικής, όπως είναι το εθνικό μας ζήτημα. Πλήρης αντικειμενικότητα, σε μελέτες ιστορίας, είναι ανέφικτη, γιατί πάντα ενυπάρχει σε λανθάνουσα κατάσταση το «σπέρμα» της ξεχωριστής ανθρώπινης πεποίθησης, εκτός αν ο «ιστορικός» αποτελούσε ένα εξωγήινο σύστημα παρατήρησης. Η ενσυναίσθηση, όμως, σημαντικών πτυχών της Ιστορίας, διαμορφώνει και εξελίσσει χρήσιμες αναδράσεις από και προς τη σύλληψη του πολιτισμού του τόπου μας, ενισχύει τη συνείδηση μας και την εθνική και ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, ενδυναμώνει την προάσπιση των δικαιωμάτων μας, και προσφέρει ελπιδοφόρες αναδράσεις στρατηγικών, που τεκμηριώνουν μεταβλητές για το εθνικό μας ζήτημα.

Το έργο του Άντρου Παυλίδη εμφανίζεται σε μια χρονική στιγμή, που η πατρίδα μας περνά κρίσιμες τραγικές συγκυρίες κατοχής και οικονομικής κρίσης. Σκηνοθέτης – ιστορικός – φύση – αρχαιότητες – γεωπολιτική –οικονομία – Ευαγόρας – Ονήσιλος – Αυξεντίου – ο Άνθρωπος της Κύπρου – οι εκκλησίες και οι αρχαίοι ναοί μας: όλα αυτά τα συστατικά, αλλά και άλλα, αποτελούν μια πρωτόγνωρη αφετηρία σκέψης, που οδηγεί στο πάζλ μιας «περιπατητικής ανίχνευσης της Ιστορίας της Κύπρου», κάτι που ο συγγραφέας θέλει να μοιραστεί μαζί μας, με το βιβλίο του «Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή έως σήμερα». !

Αναφορικά με την αντικειμενικότητα ενός έργου, στο ζωντανό ιστορικό περιβάλλον κάποιες εξαρτώμενες ιδέες του αισθητού κόσμου εντοπίζονται ευκολότερα και αφαιρούνται κάποια υποκειμενικά στοιχεία• κάτι, που περιορίζει τις αντικειμενικές και υποκειμενικές δυσχέρειες και μειώνει την απόσταση μεταξύ ερευνητή και θεωρητικού ιστορικού. Ακόμη, αν ένα έργο περάσει και από φίλτρα της πολιτικής επιστήμης – όχι της πρακτικής πολιτικής (των κομμάτων) – οι υποκειμενικές δυσχέρειες μειώνονται ακόμη πιο πολύ. Ίσως, παρενθετικά, έχετε ακούσει μερικοί από σας το slogan: “the singer not the song”. Αυτός που νομίζει ότι ανακάλυψε την «αντικειμενικότητα» στην ιστορική του γραφίδα βρίσκεται σε μια πλάνη, γιατί ένα έργο Ιστορίας έχει δύο εστίες για προβληματισμό. Φανταστείτε πώς χαράσσεται το σχήμα της «έλλειψης», με δύο εστίες, στην Ιστορία το «τραγούδι» όσο και οι πεποιθήσεις του «τραγουδιστή» αποτελούν εστιακά σημεία αναφοράς σε σχέση με την αντικειμενικότητα ενός έργου. Ο Παυλίδης, χωρίς να σημαίνει ότι κατάφερε να βρει το απόλυτο «τραγούδι» στις αυτοαναφορές του, εντούτοις, με την περιπατητική του «έξιν», καταφέρνει σημαντικές προσεγγίσεις στην ασύμπτωτη γραμμή, που οδηγεί στην αντικειμενικότητα, αφήνοντας το «τραγούδι» της φύσης και τις εικόνες της ιστορικής διανόησης να μιλούν μαζί μας.

Η «περιπατητική έρευνα», πάει πίσω στις ολιστικές κινήσεις του Ηράκλειτου και στην φιλοσοφία του Αριστοτέλη και συνδέεται με την «έξιν». Η «έξις» –<έξω, μέλλοντας του έχω – ανιχνεύει με ενσυναίσθηση την Ιστορία, στη βάση συστημικών αυτοαναφορών των κινούμενων μακροσκοπικών αναδράσεων, που συνθέτουν την σχέση του σημερινού Ανθρώπου από και προς με τον ιστορικά αυτοαναφερόμενο εαυτό του, που αποτελεί τόσο σύστημα και περιβάλλον για την «έξιν». Ο «περιπατητικός ερευνητής» συμπλέει με το ιστορικό περιβάλλον, αναζητεί «δομικές συζεύξεις» από και προς το «Τώρα» με το «Τότε», αλλά και αντιστρόφως, μεθοδολογικά αναγνωρίζει την Ιστορία από το «Τέλος», ως σημείο αναφοράς, προς την «Αρχή», ως σημείο προβληματικής.

Της συγγραφής, της συγκεκριμένης επίτομης Ιστορίας του Παυλίδη, προηγήθηκε το σκηνοθετικό αυθεντικό του έργο, σε 48 τηλεοπτικά ημίωρα επεισόδια. Παρακολούθησα μέρος από τις διδακτικές παροτρύνσεις του αφηγητή στο θεατή, με το οδοιπορικό να μεταφέρνει γνωστικές Μορφές «φρεσκάδας», για την ιστορική γη μας. Ως σκηνοθέτης, άφηνε τον ακροατή να μεθέξει από μόνος του στις δομές του «Τότε», στις σκορπισμένες πέτρες και τα χώματα, που κάποιους αιώνες πριν ήταν τα Κάστρα, οι Άνθρωποι και οι Ψυχές της δικής μας συνέχειας! Το τηλεοπτικό έργο και η σημερινή έκδοση, είναι σε μια σειρά ομόκεντρων ιστορικών κύκλων, τέσσερεις εν κινήσει Μορφές, πέριξ του ίδιου άξονα, τον οποίο θα ονόμαζα στον πληθυντικό: Ιστορίαι της Νήσου Κύπρου! Η Αρχαία Μορφή μπαίνει στη Βυζαντινή, η Βυζαντινή στη Μεσαιωνική και η Μεσαιωνική Μορφή της Κύπρου στη Νεότερη. Γνωρίζοντας τον Παυλίδη, διόλου τυχαίο η περισυλλογή και ανασύνταξη της Ιστορίας «εν κινήσει»». Η «κίνηση» και η αναζήτηση, μέσω ενός εμπνεόμενου οδοιπορικού ταχυτήτων, είναι μια πρωτοτυπία του έργου. Ο συγγραφέας, αναζητώντας το DNA της «γλυκείας μας νήσου Κύπρου», ανακαλύπτει, σε κάθε γωνιά, που περπάτησε, μια συνεχή αυτοποίηση ελληνικότητας της πατρίδας μας!

– Αγαπητοί μου συμπατριώτες, που ζείτε στην Ελλάδα,
‘Έλληνες αδελφοί μας, που μας τιμάτε με την παρουσία σας,

Το φαινόμενο Άντρος Παυλίδης είναι γεμάτο εκπλήξεις, το έργο του πολυδιάστατο! Θα αδικούσα κάποια από τις Μούσες, που αγκάλιασαν το «δαιμόνιο» της δημιουργίας του, αν απλώς ο χαιρετισμός μου αποτεινόταν σε ένα Σκηνοθέτη ή ένα Παραγωγό ή ένα Ιστορικό ή ένα Ποιητή, Τραγωδό, Ζωγράφο, ή Συγγραφέα! Έτσι, αποτίνω χαιρετισμό, με ταπεινότητα στο έργο του ανδρός, που καταξιώνει τα πάντα.

Επισημαίνω ότι, οι δημιουργικές διαστάσεις, που μας συνήθισε ο Άντρος Παυλίδης, έχουν πάντα ένα κοινό σημείο αναφοράς: αποτελούν αναδράσεις από και προς την Κύπρο-Πατρίδα, και από και προς τον Άνθρωπο τής Κύπρου! Ο Παυλίδης, γράφει και σκηνοθετεί, στιχουργεί, ζωγραφίζει και φωτογραφίζει την Κύπρο και την Ιστορία των Ανθρώπων της. Παράγει, κατά κυριολεξία, αυτοποιητικό έργο, προσεγγίζοντας το Πρόσωπο ενός ιστορικού γεγονότος με ενσυναίσθηση, όπως ταιριάζει σε ένα «περιπατητικό ιστορικό».

Το «Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή έως σήμερα», είναι στοιχειοθετημένο με αυτοαναφορές των συμπεριφορικών αλλαγών τής κάθε ιστορικής Μορφής του Ανθρώπου της Κύπρου! Αφενός, υποδεικνύει τις βιωματικές και πραξιακές δυνατότητες των βηματισμών της Ιστορίας μας, και, αφετέρου, χειραφετεί τη σκέψη του ακροατή ή του αναγνώστη, ώστε να αναπαράγει παρατηρήσεις – όχι ως υπερβατικό Υποκείμενο, έξω από τα τεκταινόμενα, αλλά ως σύστημα εντρύφησης της Ιστορίας της πατρίδας και ως Πρόσωπο, που ανακαλύπτει στον εαυτό του: «το Εύθηνα», που κάθε σύγχρονος Κύπριος χρειάζεται για «έξιν», προς ανοικοδόμηση της ιστορίας του μέλλοντος του νησιού μας. Η γνώση της Ιστορίας μας, αποτελεί το πιο εξαγώγιμο προϊόν ταυτότητας, που ελευθερώνει το πνεύμα. Χωρίς γνώση της Ιστορίας είμαστε απόκληροι της ανθρωπότητας.

Η λογοτεχνική και πολυπρισματική συνθετότητα του βιβλίου του Άντρου Παυλίδη, εμπεριέχει μια αρχιτεκτονική «δομικών συζεύξεων» σαράντα εννέα κεφαλαίων, με πλήθος από φωτογραφίες του οδοιπορικού της ανίχνευσής του: όλα συγκροτημένα σε τέσσερα χρονολογικά μέρη. Αφενός, η κλιμάκωση και η απόληξη κάθε μέρους, απότοκο «περιπατητικής έρευνας», ξεδιπλώνει συνδεσμικά στοιχεία της προϊστορίας και της ιστορίας της πατρίδας μας με το «Τώρα», και, αφετέρου, η ευθύτητα της γραφής και των περιγραφικών αφηγήσεων δίνει ένα ζωντανό κείμενο, που κάνει τον αναγνώστη να μεθέξει με τον χώρο και τον χρόνο των βηματισμών της Ιστορίας μας.

Καταληκτικά, ο Παυλίδης, με ελεύθερο πνεύμα, φέρει σε πράξη μια «σκηνοθετική θεωρία τρόπου», «περιπατητική τροπικότητα» αφήγησης, που ανακαλύπτει πατρίδες όλων των εποχών, στη συνάρθρωσή τους με το «Τώρα». Και, ως μια μοναδική πατρίδα των ιστοριών, αντιπαραβάλλεται και γεφυρώνει κενά της «σιωπής» της Ιστορίας. Ο συγγραφέας άφησε το τελευταίο του φωτογραφικό υλικό, με εικόνες θύμησης από το πραξικόπημα, την εισβολή, και με εικόνες των «πέντε δαχτύλων» του Βουνού της Κερύνειας, της θάλασσας της Αμμοχώστου και των πορτοκαλεώνων της Μόρφου, είναι εικόνες που δημιουργούν διαλογισμό, για το είδος της «σιωπηλής» ιστορίας που ζούμε.

Οι αναδράσεις, από και προς τη «σιωπή» της Ιστορίας, με τις τραγικές φιγούρες της σύγχρονης πτώχευσης μιας ακρωτηριασμένης και λιγότερης πατρίδας, που ξεπουλιέται, συμπλέουν με τις αναδράσεις από και προς «το ελεύθερο» και «το εύψυχο» του πνεύματος, που καλείται να σκοτώσει τη ματαιότητα! Μια «Ιστορία Πατρίδας», διαβάζεται ως «σύστημα πάλης» σε αρθρωτό χρόνο, όπου τα στοιχεία της διαφοράς του Πριν και του Μετά εμφανίζονται ταυτοχρόνως. Το Παρελθόν και το Μέλλον αποκτούν ένα συγχρονικό νόημα «περί Ιστορίας-Πατρίδας», υπό την έννοια ότι αποτελούν διαστάσεις του ορίζοντα του Παρόντος. Γι’ αυτό θεωρούμε ότι, η «Ιστορία» μας πρέπει να ξεφύγει από την «σιωπή», να σταματήσει το ξεπούλημά της στον Αττίλα. Κάτι, που συνιστά εκποίηση του Μέλλοντος, στον κατακτητή μας.

Ο Σκηνοθέτης – ο Συγγραφέας – ο Φυσιολάτρης – η «Ιστορία της Νήσου Κύπρου από την αρχή έως σήμερα» – ο περιπατητικός λόγος – η αυτοποιητική: όλα, ως ένα «αυτοαναφερόμενο σύστημα» αγγίζουν τα χώματα και τις πέτρες, που χρησιμοποιούσαν οι πρόγονοί μας, για οικιστικές δομές, ναούς ή εκκλησίες. Όλα, ως ένα «Πρόσωπο», είναι η διαφορά του συστήματος από άλλα έργα [περιβάλλον], νιώθουν την «αυτοποίηση» από τη μυρωδιά της φύσης, την κινούμενη αυτοπαραγωγή χλωρίδας και πανίδας στα ανάγλυφα ευρήματα αρχαίων και βυζαντινών ναών. Η αρχική διαφορά από άλλα έργα, που διαπιστώνει κανείς στο έργο του Παυλίδη, κάτι που αποτελεί και ερευνητική διαδικασία, παράγεται από τα αποτελέσματα ζωντανών, ερευνητικών «Παρατηρήσεων», «Σημάνσεων». Ακολουθώντας τον Ludwig Wittgenstein, αυτές οι ερευνητικές Σημάνσεις είναι η «Μορφή» της περιπατητικής έρευνας• κάτι, που συλλαμβάνεται σε δύο όψεις: μια εσωτερική και μια εξωτερική. Η καθεμιά όψη διατηρεί την αυτοτέλεια της, και δεν μπορεί να ταυτιστεί με την άλλη, χωρίς να ακυρώσει την ίδια τη Μορφή. Με την εσωτερική όψη της Μορφής συγκροτείται η «προσωπική» ανησυχία του δημιουργού, ένα είδος αυτοαναφερόμενης προβληματικής, ενώ με την εξωτερική ένα είδος ετεροαναφοράς, που στηρίζεται στο σύστημα παρατήρησης.

Ο ουμανισμός της φύσης με τον νατουραλισμό της περιπατητικής ανίχνευσης είναι τα συστατικά στοιχεία της Μορφής, που ολοκληρώθηκε με τη θεωρία του τρόπου – όπως πιο πάνω την αναφέραμε ως «περιπατητική τροπικότητα», που έγινε πράξη με το βιβλίο του Άντρου Παυλίδη.

Επιτρέψτε μου να κλείσω, με ένα χαριτωμένο συμβάν που άκουσα• ο Άντρος, θα μπορούσε να μας το επιβεβαιώσει. Ψάχνοντας στη γη της Καρπασίας, για να βρει μια παλιά εκκλησιά, ακούει από ένα Τουρκοκύπριο βοσκό να του μιλά «περί του σπιτιού της γιαγιάς του Χριστού». Ακολουθεί τον βοσκό στον χώρο που υπήρχε η εκκλησία της Αγίας Άννας!

Να θυμάστε, όμως πάντα, ότι η αξία ενός βιβλίου είναι η χρήση του, διαβάστε το! Αξίζει!

 

3 Νοεμβρίου, 2014 Αθήνα

 

 

Υποσημειώσεις

(1) Ο μεγάλος Ύμνος Eις Αφροδίτη Υ1 (V), A 1-5, η δύναμη της Κύπριδας, μετάφρ. Ηρακλής Αγγελίδης [βλ. Μεταφράσεις Αρχαίων Ελλήνων Ποιητών – Ομηρικοί Ύμνοι, Ησιόδου Θεογονία, Επιγράμματα, Θέογνις, Ανακρεόντεια], Λευκωσία 1980.

(2) Ο μεγάλος Ύμνος Eις Αφροδίτη, Α60-68, μετάφρ. Ηρακλής Αγγελίδης, ο.π.π.