Ο ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ (2000)

Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις (2000)

Απόσπασμα από το τρίτο μέρος «Ο Δραματουργός Φεδερίκο»
Κεφάλαιο Τέταρτο
«Η Λορκιανή Τριλογία» (σελ. 153-156)
Ο Ματωμένος Γάμος κινείται γύρω από ένα άξονα με δυο δράματα, εκείνο του σαρκικού και εκείνο του μητρικού. Η Μάνα στην πρώτη κιόλας σκηνή καταριέται τα μαχαίρια και αυτόν που τα δημιούργησε προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για το δράμα που θα ’ρθει: “Το μαχαίρι! Το μαχαίρι! Καταραμένα να ’ναι όλα και εκείνος ο κακούργος που τα σοφίστηκε.” ( La navaja, la navaja … Malditas sean todas y el bribón que las inventó.) Ο άντρας της και ο γιος της έχουν δολοφονηθεί και φοβάται που ο δεύτερος γιος της κρατάει μαχαίρι. “Θα προτιμούσα να ήσουν γυναίκα” (Que me gustaria que fueras una mujer). Αυτό όμως δεν έχει καμιά σημασία για τους λορκιανούς χαραχτήρες. Τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες, κατατρώγονται από εσωτερικές επιθυμίες, λιώνουν από πάθη όπως ο έρωτας, η ζήλεια, το μίσος, η εκδίκηση, τα λεφτά και ύστερα πορεύονται με μαθηματική ακρίβεια προς το θάνατο.

Όπως ήδη ανάφερα, ο Λόρκα έδωσε ώθηση στους γυναικείους χαραχτήρες στη θεατρική σκηνή. Δεν τον απασχολούν οι αντιδράσεις των αντρών αλλά η ψυχοσύνθεση της γυναίκας, της καταπιεσμένης Ισπανίδας γυναίκας της εποχής του. Γι’ αυτό όλα του σχεδόν τα έργα έχουν γυναικεία ονόματα στον τίτλο. Η Νύφη στο Ματωμένο Γάμο είναι η καταπιεσμένη γυναίκα της υπαίθρου που πρέπει να παντρευτεί αυτόν που έχουν διαλέξει οι δικοί της και όχι τον άντρα που η ίδια αγαπά. Τα αίμα της βράζει όμως, η ζέστη την πνίγει “ Δεν μπορώ να μείνω εδώ μέσα, έχει ζέστη” (No se puede estar ahί dentro, del calor) (Πράξη Δεύτερη, Εικόνα Πρώτη), «οι τοίχοι βγάζουν φωτιά», (Echan fuego las paredes ) (Πράξη Δεύτερη, Εικόνα Πρώτη). Για να μην καεί, πρέπει να φύγει, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος, όπως όταν κάποιος βρίσκεται μέσα σε αληθινή φωτιά. Και η Νύφη, δυναμική όπως όλοι σχεδόν οι γυναικείοι χαραχτήρες του Λόρκα, θα κάνει αυτό που εκείνη θέλει αψηφώντας για τις συνέπειες όπως για παράδειγμα η Γέρμα, η Αδέλα. Θα φύγει με το Λεονάρδο, που είναι από την οικογένεια των φονιάδων, ακόμα έναν επιπρόσθετο στοιχείο εναντίον του.

Στην τελευταία εικόνα του έργου αντιπαραθέτει αφ’ ενός δυο στοιχεία της φύσης, τη φωτιά και το νερό, και αφ’ ετέρου τους δυο πόλους του άξονα, το σαρκικό και το μητρικό. Αφού η Νύφη έχει ξεσπαθώσει πια, λέει στη Μάνα: « Εγώ ήμουνα μια γυναίκα καμένη, γεμάτη πληγές κι από μέσα κι από έξω, και ο γιος σου ήταν μια σταλιά νερό και γω τα περίμενα όλα απ’ εκείνο, παιδιά, γη, ευτυχία, όμως ο άλλος ήταν ένα ποτάμι σκοτεινό, γεμάτο κλαδιά ….» (Yo era una mujer quemada, llena de llagas por dentro y por fuera, y tu hijo era un poquito de agua de la que yo esperaba hijos, tierra, salud; pero el otro era un río oscuro, lleno de ramas…). Χρειάζεται ένα ποτάμι για να σβήσει τη φωτιά της. Για τη μάνα όμως τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τους γιους και τον άντρα της. Ο πόνος είναι διπλός μα πάντα γυναικείος.

Ο Ματωμένος Γάμος είναι γραμμένος σ’ ένα πρωτοποριακό στυλ πρόζας και ποίησης. Η ποίηση βγαίνει αυθόρμητα σε στιγμές έντονης εσωτερικής έντασης όπως ένα σεισμός ακολουθεί την έκρηξη κάποιου ηφαιστείου. Μετά από κάθε σεισμική δραστηριότητα επέρχεται μια ανήσυχη ηρεμία, όπως ακριβώς μετά από τα ποιητικά κομμάτια. Ο τίτλος του έργου αντιπαραθέτει το γάμο (bodas) σαν κοινωνικό θεσμό στον οποίο οι Ισπανίδες υποκύπτουν κάτω από τις πιέσεις της οικογένειας, και το αίμα (sangre) που συμβολίζει το πάθος, μόνο που στο έργο αυτό, ο γάμος στερείται του πάθους, που στην ουσία βρίσκεται έξω από την τελετή, είναι δηλαδή ένα παράνομο πάθος με όλες τις συνέπειες που ακολούθησαν.

Η σκηνή που έχω μεταφράσει και ακολουθεί δείχνει το πάθος μα και τον φόβο των δυο ερωτευμένων, είναι τα συναισθήματά τους που έχουν ξεχειλίσει, έχουν εκραγεί και δίνονται σε στίχο. Ο Λόρκα, ώριμος και έμπειρος πια θεατρικός συγγραφέας, χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές στη γραφή του, τεχνικές που συναντά κανείς στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία ή κατά το 17ον αιώνα στους Γάλλους κορυφαίους δραματουργούς Πιέρ Κορνέγ (Pierre Corneille) και Ζαν Ρασίν (Jean Racine). Χρησιμοποιεί δηλαδή:
α) Παρομοίωση: “Κι αν με σκοτώσεις δε θελήσεις σαν μια μικρή έχιδνα” (Y si no quieres matarme como a víbora pequeña).
β) Μεταφορά: “τι κομμάτια από γυαλί έχουν σφηνωθεί στη γλώσσα μου” (¡ Qué vidrios se me clavan en la lengua!).
γ) Σχήμα οξύμωρο: “ Το αίμα μου μαύρο γίνηκε με βελόνες από ασήμι ” (Con alfileres de plata mi sangre se puso negra).
δ) Πρωσοποποίηση: “Ο ύπνος τη σάρκα μου γέμιζε με αγριόχορτα” ( el sueño me fue llenando las carnes de mala hierba).

Με αυτές τις τεχνικές δημιουργεί έτσι μια ιδιαίτερα δυνατή σκηνή. Η φωτιά που καταστρέφει έχει πάρει διαστάσεις “Καίγεται η φωτιά με τη φωτιά” (Se abrasa lumbre con lumbre) λέει ο Λεόναρδο, δυο φωτιές έχουν ενωθεί και έχουν πάρει διαστάσεις, είναι εκτός ελέγχου.

Οι στίχοι πάλλονται από συμβολισμό και από τα βίαια, γεμάτα πάθος συναισθήματα δυο ανθρώπων που, αν και χωρικοί, μιλούν σαν ποιητές, ξεγυμνώνοντας την καρδιά τους έτσι όπως κάνει ένας ποιητής όταν διαβάζει στίχους του σε άλλους: “Καρφιά από φεγγάρι ενώνουν τη ζώνη μου και τους γοφούς σου” (Clavos de luna nos funden mi cintura y tus caderas). Η Νύφη, για να ικανοποιήσει το πάθος της, δέχεται την ταπείνωση που φέρνει η πράξη της, κάτι που θα κάνει και η Αδέλα στο Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα:

“Κι εγώ στα πόδια σου θα κοιμηθώ για να προσέχω τα όνειρά σου. Γυμνή, κοιτάζοντας τον κάμπο σαν να ήμουν μια σκύλα, γιατί αυτό είμαι!” (Y yo dormiré a tus pies para guardar lo que sueñas. Desnuda, mirando al campo, como si fuera una perra, ¡porque eso soy!).

Όλες αυτές οι προαναφερθείσες τεχνικές δεν έχουν διακοσμητικό χαραχτήρα, αντίθετα προετοιμάζουν το έδαφος για το δράμα που επίκειται.